ZAWODY PRZYSZŁOŚCI – jak może wyglądać rynek pracy w przyszłości i jak przygotować na niego kolejne pokolenia

Autor: BFE

“Globalne Trendy i Ich Wpływ Na Zawody i Umiejętności

Świat wkroczył w nową epokę. Future of Jobs Report oraz Skills Panorama, wraz z wieloma innymi źródłami informacji na temat umiejętności związanych z rynkiem pracy, ujawniają skalę rozwoju technologicznego, a także wpływ, jaki rozwój ten oraz trendy socjoekonomiczne i demograficzne będą miały na różne branże, zawody, poziom zatrudnienia i umiejętności.
Kluczowe czynniki kształtujące przyszłość zawodów to zmiany technologiczne, zdolność przystosowania się siły roboczej i systemów edukacji do tych zmian oraz mobilność talentów (World Economic Forum, 2018).
Do listy tej można dodać:
• zmiany klimatyczne i nowo powstałą zieloną gospodarkę;
• wzrost udziału gospodarki usługowej w rynkach globalnych;
• mobilność pracowników oraz jej wpływ na zatrudnienie i zarobki;
• przewidywania urbanistyczne, zgodnie z którymi do 2050 roku nawet 70% światowej populacji będzie mieszkać w miastach oraz związane z tym możliwości w zakresie zatrudnienia i konsumpcji, a także konsekwencje środowiskowe;
• zmiany demograficzne, takie jak starzenie się populacji oraz wejście w dorosłość millenialsów, skutkujące różnego rodzaju zmianami w środowisku pracy (np. większym zapotrzebowaniem na pracę w takich sektorach jak zdrowie, opieka społeczna i edukacja), jak również zmianami w zachowaniu w pracy;
• wpływ zmian technologicznych na zatrudnienie, rozwój miejsc pracy i pojawiające się zawody.

Technologia

Zmiany zachodzące obecnie w świecie pracy są często określane mianem czwartej rewolucji przemysłowej (Schwab, 2017) lub przemysłu 4.0. Zjawisko to charakteryzuje się postępem technologicznym, w tym rozwojem robotyki, sztucznej inteligencji, uczenia maszynowego, analizy dużej ilości danych, genetyki, obliczeń w chmurze, nanotechnologii, biotechnologii, druku 3D, autonomicznych samochodów, inteligentnych domów itp. Tego rodzaju zmiany zdążyły już znacząco wpłynąć na rynki pracy, czego skutkiem jest eliminacja pewnych zawodów orz zmiany w zakresie umiejętności i zadań.

Według najbardziej pesymistycznych teorii, ta tzw. „druga era maszyn” (Brynjolfsson & McAfee, 2014) doprowadzi do „masowego bezrobocia, wzrostu nierówności i w rezultacie do spadku zapotrzebowania na towary i usługi, gdyż konsumentom coraz częściej będzie brakowało siły nabywczej koniecznej do podtrzymywania wzrostu gospodarczego” (Ford, 2015). Według szacunków z raportu, ok. 47% całkowitego zatrudnienia w USA (57% w niektórych krajach OECD i 77% w Chinach) jest zagrożone automatyzacją. Analizy w szczególności zakładają, że duża liczba miejsc pracy we wsparciu biurowym i administracyjnym, sprzedaży, usługach i produkcji może zostać zautomatyzowana na przestrzeni kilku kolejnych dekad (Frey, 2013).

W odróżnieniu od tych prognoz, inne badanie wskazuje, że w sumie 9% miejsc pracy w OECD może zostać zautomatyzowane ze względu na szereg problemów etycznych, prawnych i społecznych (takich jak społeczna akceptacja dla robotów świadczących określone usługi) mających wpływ na zakres i tempo, w jakim realizowane są możliwości technologiczne (Arntz, 2016).

Obawy, że postęp technologiczny doprowadzi do wzrostu bezrobocia i automatyzacji pojawiają się od czasów pierwszej rewolucji przemysłowej (Mokyr, 2015). W 1930 roku, John Maynard Keynes przewidywał, że ludzkość zapadnie na nową chorobę zwaną „bezrobociem technologicznym” (Keynes , 1930). Póki co obawy te się nie ziściły, czego jednym powodów jest fakt, iż ludzie mają tendencję do zaniżania potencjału nowych miejsc pracy powstających wskutek pojawienia się nowych zawodów i branż. Na przykład, wzrasta liczba nowych szans zawodowych w dziedzinach takich jak analiza dużych ilości danych, media społecznościowe, transport zautomatyzowany itp., jak również na obszarach, na których ludzka i sztuczna inteligencja współpracują na rzecz ludzi w naukach humanistycznych, nauce, technologii, inżynierii i matematyce (STEM), projektowaniu, obsłudze klienta i medycynie (Daugherty, 2018).

Z drugiej więc strony możemy oczekiwać od technologii znacznie jaśniejszych perspektyw —przekształcania życia ludzkiego dzięki komputerom, nanotechnologii, sztucznej inteligencji, biotechnologii oraz, przede wszystkim, teorii kwantowej (Kaku,2011). W najbliższej przyszłości możemy stać się świadkami zniknięcia komputerów, jakie znamy, wprowadzenia rozszerzonej rzeczywistości do życia codziennego, wsparcia Internetu przez sieć mózgu, upowszechnienia się robotów, wymiany zużytych części ciała, projektowania dzieci przez rodziców oraz cybermedycyny przedłużającej życie (Kaku, 2013).

Gdzieś pomiędzy tymi skrajnymi scenariuszami, na przestrzeni kilku ostatnich dekad można dostrzec wyraźną zmianę polegającą na polaryzacji rynku pracy (Autor, 2015), co wynika z faktu, iż wiele stanowisk wymagających średniego poziomu umiejętności (np. administracja biurowa, obsługa maszyn) obejmuje wykonywanie kognitywnych lub manualnych zadań, które stosunkowo łatwo jest zautomatyzować dzięki najnowszej technologii, gdyż opierają się na precyzyjnych, przewidywalnych procedurach. Z kolei stanowiska usługowe wymagające niskich kwalifikacji (np. opieka osobista, ochrona) obejmują wiele zadań, które są stosunkowo łatwe dla ludzi, ale bardzo trudne do zautomatyzowania na obecnym poziomie technologicznym. Podobnie zawody wymagające wysokich kwalifikacji (takie jak technik, wychowawca, menadżer) często wiążą się z kreatywnym rozwiązywaniem problemów i złożonymi interakcjami społecznymi, które również trudno zautomatyzować.

Jednym z efektów takiej polaryzacji stanowisk jest to, iż wielu pracowników wykonujących pracę wymagającą średnich kwalifikacji zostało zepchniętych do gorzej płatnych zawodów wymagających niższych kwalifikacji. Jednocześnie wzrosła presja na rozwój umiejętności w ramach uczenia się przez całe życie i kształcenia ustawicznego, by tego uniknąć. Wzajemne zależności między maszynami i ludźmi sprawiają, że komputery mogą zastępować pracowników przy wykonywaniu rutynowych, dających się skodyfikować zadań, zwiększając przy tym przewagę pracowników w zakresie umiejętności rozwiązywania problemów, dostosowywania się i kreatywności.

Dane wskazują, że innowacyjna technologia obecnie przesuwa pracowników na inne stanowiska, a nie zastępuje ich całkowicie (Bessen, 2015), więc ICT nie doprowadzi do technologicznego bezrobocia, ale raczej zmusi pracowników do szybszej aktualizacji umiejętności. Krótko mówiąc, duża część stanowisk w przyszłości będzie związana z zadaniami, których nie mogą wykonać roboty (Kaku, 2018), a działania, które najtrudniej zautomatyzować na obecnym poziomie technologicznym, to te związane z zarządzaniem i rozwojem ludzi bądź wykorzystywaniem doświadczenia do podejmowania decyzji, planowania lub pracy kreatywnej (McKinsey, 2017).

Gospodarka o Obiegu Zamkniętym

Przejście od gospodarki opartej na węglu do zielonej gospodarki i wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych to najważniejsze źródła wzrostu liczby nowych stanowisk. W obliczu niedoboru talentów, pracodawcy w branżach energii słonecznej, wiatrowej i hydroelektrycznej mogą próbować pozyskiwać kandydatów z branży naftowej, szukających nowych ról. Według raportu ILO (ILO, 2018), do 2030 roku na całym świecie powstaną 24 miliony nowych stanowisk, pod warunkiem wdrożenia odpowiedniej polityki promującej zieloną gospodarkę. Ponadto do wszystkich sektorów dotarło rosnące znaczenie zrównoważonego rozwoju. Wiele branż zrozumiało, że inwestycje w wydajność zasobową, wydajność energetyczną, energię odnawialną, zarządzanie odpadami i wodą itp. faktycznie przekładają się na oszczędności dzięki mniejszemu uzależnieniu od surowców i importu.

Gospodarka Wolnych Strzelców i Umiejętności Przyszłości

Już od pewnego czasu można zaobserwować rozwój tzw. gospodarki wolnych strzelców– środowiska biznesowego obejmującego pracę współdzieloną oraz pracę na żądanie za pośrednictwem aplikacji (De Stefano, 2016). W jej ramach organizacje wynajmują niezależnych wykonawców i wolnych strzelców na czas określony, zamiast zatrudniać pracowników na pełen etat. Obecnie wykonawcą może być każdy od spawacza po pisarza czy projektanta stron internetowych. Nawet tradycyjne stanowiska wewnętrzne przeszły drogę gospodarki wolnych strzelców, zmuszając firmy do dostosowania się do zmieniających się potrzeb pracowników. 85% firm deklaruje, że w ciągu najbliższych kilku lat przejdzie na „zwinną siłę roboczą” (Scudamore, 2018). Technologia sprawia, że miejsca pracy można w coraz większym stopniu dostosowywać do własnych potrzeb, dzięki czemu pracownicy mogą decydować, dla kogo pracują, gdzie, ile i w jakim tempie. „W rezultacie granica między pracą a życiem osobistym coraz bardziej się zaciera i jesteśmy świadkami stopniowego odchodzenia od prób osiągnięcia lepszej równowagi między pracą a życiem osobistym na rzecz większej integracji pracy z życiem osobistym” (OECD, 2017).

To całkowicie zmieni tradycyjne znaczenie pojęć takich jak „praca” czy „kariera” i będzie wymagać od przyszłych pracowników „szerokiego wachlarza umiejętności otwierających drzwi do spełnienia i rozwoju osobistego, włączenia społecznego, aktywnego obywatelstwa i zatrudnienia. Obejmują one umiejętność czytania i pisania oraz liczenia, znajomość przedmiotów ścisłych i języków obcych, jak również umiejętności interdyscyplinarne i kompetencje kluczowe, takie jako kompetencje cyfrowe, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, umiejętność uczenia się i świadomość finansową. Wczesne nabycie danych umiejętności stanowi podstawę dla rozwoju wyższych, bardziej złożonych umiejętności koniecznych do stymulowania kreatywności i innowacyjności. Umiejętności te należy umacniać przez całe życie, gdyż umożliwiają dobre funkcjonowanie w szybko zmieniających się miejscach pracy i społeczeństwie oraz skuteczne radzenie sobie ze złożonością i niepewnością” (EC, 2016).

Miejsce Pracy Przyszłości

Przewiduje się, że środowiska pracy w nieodległej przyszłości będą wiązały się z większą autonomią, mniejszym stopniem rutyny, większym wykorzystaniem ICT, mniejszym wysiłkiem fizycznym oraz zadaniami intelektualnymi. Umiejętności wymagane na rynku pracy ulegną zmianie i pracownicy będą musieli nabyć nowe umiejętności dostosowane do zmieniających się potrzeb. Starzejąca się siła robocza, zbyt wysokie kwalifikacje i polaryzacja stanowisk na górze i na dole skali umiejętności to kilka z kluczowych wyzwań nadchodzącej dekady (CEDEFOP, 2018).

Zmiany Demograficzne

Po raz pierwszy w historii przewiduje się, że starsze pokolenia wkrótce będą liczniejsze od młodszych (WHO, 2011). W 2030 roku, w skali globalnej osoby w wieku co najmniej 65 lat będą stanowiły 11,7% całej populacji i 15,8% w 2050 roku, podczas gdy w roku 2017 stanowiły 9,3% (ILO, 2018). Skutki starzenia się populacji mogą obejmować:
• rosnącą presję na systemy socjalne, przez co ludzie będą musieli dłużej pracować;
• wyższe wydatki rządowe na opiekę zdrowotną i emerytury;
• niedobory pracowników;
• rozwój rynku towarów i usług związanych z osobami starszymi (Pettinger, 2016).

Zmiana demograficzna będzie skutkować rosnącym zapotrzebowaniem na talenty w różnych sektorach: od opieki osobistej i stanowisk związanych ze zdrowiem po doradców finansowych i pracowników wsparcia dla osób starszych, takich jak trenerzy rozwoju osobistego i projektanci wnętrz mający doświadczenie w tworzeniu łatwo dostępnych przestrzeni (Hannon, 2010).

Wiek produkcyjny się wydłuży, a pracodawcy będą musieli zatrzymywać starszych pracowników, by ci nie odchodzili na emeryturę (stosując elastyczne godziny pracy i inwestując w rozwój umiejętności). Oznacza to upowszechnienie uczenia się przez całe życie, szkoleń i coachingu dla starszych pracowników. Jednocześnie niedobory talentów mogą zachęcać młodych migrantów w wieku produkcyjnym do przeprowadzki, co dodatkowo przyczyni się do wzrostu różnorodności w miejscach pracy. Z drugiej strony wymagać to będzie także bardziej elastycznego podejścia ze strony pracowników oraz lepszych umiejętności międzykulturowych i interpersonalnych.

Innym aspektem zmian demograficznych, który wpłynie na pracę w przyszłości, jest dołączenie do siły roboczej większej liczby millenialsów i przedstawicieli pokolenia Z. Kohorta „pokolenia cyfrowego” (Prensky, 2001) wkrótce będzie stanowiła większość globalnej populacji i siły roboczej. Jest to bardzo przedsiębiorcze pokolenie, ale choć motywują je pieniądze i bezpieczeństwo pracy, oczekuje także, że kariera będzie miała jakiś cel i będzie wiązała się z pasją (Monster, 2016).”