Promocja przyszłościowego doradztwa zawodowego — kluczowe przesłanie płynące z projektu FUTURE

Autor: CIAPE i BFE

Najważniejsze wnioski w zakresie polityki
1.Należy opracować podejście obejmujące wszystkie osoby zainteresowane oraz wprowadzić wspólną odpowiedzialność za zaspokajanie potrzeb pokolenia Z w zakresie doradztwa zawodowego

W dyskursie dotyczącym umiejętności i pracy duży nacisk kładzie się na konieczność szybkiego przejścia od podejścia silosowego do systemowego.
Projekt Future postuluje nowy paradygmat dla młodych ludzi, wychowawców i przywódców. Nie wystarczy pokazywać dzieciom, JAK zmienia się świat. Muszą też zrozumieć DLACZEGO się zmienia, JAKIE wyzwania i zawody się z tym wiążą oraz jakiego rodzaju UMIEJĘTNOŚCI będą potrzebne. Usługi w zakresie doradztwa zawodowego muszą zostać przekształcone w PRZYSZŁOŚCIOWE DORADZTWO, a polityka w zakresie doradztwa i edukacji – w PRZYSZŁOŚCIOWE PRZYWÓDZTWO.

Warunkiem koniecznym do osiągnięcia tego celu jest rozbudowany ekosystem wsparcia, tymczasem wiele jeszcze trzeba zrobić w kwestii homogenizacji priorytetów i strategii politycznych poszczególnych aktorów, w tym decydentów, instytucji, nauczycieli i ekspertów w dziedzinie kariery, pracodawców, a także rodzin, poszczególnych osób oraz całego społeczeństwa obywatelskiego.

W świecie charakteryzującym się coraz większą liczbą wzajemnych powiązań i zależności – tworzonym obecnie przez czwartą rewolucję przemysłową – cały szereg aktorów musi mieć świadomość, że zmiany w systemie edukacji często zachodzą wolniej niż na rynku pracy oraz że system edukacji musi skuteczniej komunikować się z rynkiem pracy, by dbać o sprawiedliwość społeczną i unikać tworzenia luk kompetencyjnych, które przyczyniają się do wzrostu stopy bezrobocia.

Projekt FUTURE został dobrze przyjęty przez wszystkie grupy docelowe, co potwierdza adekwatność jego tematyki z punktu widzenia wielu różnych odbiorców. Pojawiła się też kwestia współzależności między usługami w zakresie doradztwa zawodowego i polityką publiczną. W szczególności projekt potwierdza, w jaki sposób organizacja, zarządzanie i świadczenie stosownych usług w zakresie doradztwa zawodowego może pomóc w realizacji określonych kluczowych celów w ramach polityki publicznej. Na poziomie narodowym w siedmiu krajach partnerskich, projekt podkreślił, w jaki sposób usługi w zakresie doradztwa zawodowego mogą wspierać publiczne i prywatne organizacje – a co za tym idzie również rządy – w realizacji celów uczenia się przez całe życie oraz jak doradztwo zawodowe może pomóc we wdrażaniu aktywnej polityki rynku pracy poprzez promocję ustrukturyzowanego dialogu między systemem edukacji a rynkiem pracy w oparciu o świadomość najważniejszych wpływów i trendów socjoekonomicznych w Europie i na całym świecie.

Stosowne potraktowanie potencjału jednego aktora pod kątem jego wpływu socjoekonomicznego to kluczowy element z punktu widzenia doskonalenia i rozwoju łańcucha wartości rynku pracy, prowadzący do powstawania coraz większej liczby lepszych miejsc pracy. Oznacza to odejście od podejścia skupiającego się wyłącznie na bezpośrednich wyborach edukacyjnych i zawodowych na rzecz szerszego podejścia, które stara się rozwijać także umiejętności związane z zarządzaniem własną karierą, takie jak umiejętność podejmowania skutecznych decyzji dotyczących kariery oraz ich realizacji, dla czego punktem wyjścia są rzetelne fakty i wiarygodne źródła informacji. Poniżej przedstawiamy kilka wniosków, na które warto zwrócić uwagę.

Doradcy zawodowi to specjaliści, których zadania obejmują pomaganie ludziom, od bardzo wczesnego wieku, w dokonywaniu wyborów edukacyjnych, szkoleniowych i zawodowych oraz zarządzanie ich karierą. Doradztwo zawodowe ułatwia ludziom refleksję nad swoimi ambicjami, zainteresowaniami, kwalifikacjami i umiejętnościami. Pomaga im także zrozumieć rynek pracy i system edukacji oraz odnieść te informacje do tego, co wiedzą na swój temat. W obecnej formie doradztwo zawodowe czerpie z szeregu dyscyplin: psychologii, edukacji, socjologii i ekonomiki pracy. Eksperci w dziedzinie doradztwa zawodowego powinni być zatem świadomi swojej holistycznej misji na rzecz unijnego dobrobytu. Dlatego ich informacje i podejścia wymagają nieustającej aktualizacji w kwestiach związanych z trendami na rynku pracy i prognozami dotyczącymi pojawiających się zawodów i umiejętności, tak by mogli zwiększać świadomość osób młodych w zakresie zagrożeń, jakie pociąga za sobą wybór tradycyjnych zawodów niedających bezpieczeństwa. W szczególności istnieje pilna potrzeba aktualizacji kompetencji związanych z rozwojem i stosowaniem innowacyjnych technologii i metod oraz dostosowania metod komunikacji do wymogów klientów mających szczególne potrzeby i/lub mniejszą liczbę szans.

Decydenci oczekują od doradców zawodowych udziału w realizacji szeregu założeń polityki dotyczącej rynku pracy (związanych ze stopą bezrobocia, mobilnością itp.). Trudno jest jednak wyobrazić sobie, jak tego typu systemy doradztwa zawodowego mogą funkcjonować przy braku wysoko rozwiniętych systemów informacji i porad. Dlatego ważne jest, by informacje edukacyjne i zawodowe były integrowane i powszechnie dostępne w perspektywie uczenia się przez całe życie. Konieczne jest także włączanie wyraźnej perspektywy rynku pracy do szkolnych programów doradztwa zawodowego. Należy przeznaczyć odpowiednie środki na promocję inicjatyw obejmujących przyszłościowe doradztwo zawodowe, dostosowanych do nowych realiów.

Osoby młode należy zachęcać do korzystania z tych inicjatyw i rozwijania dociekliwości, przy jednoczesnym śledzeniu trendów socjoekonomicznych w oparciu o wiarygodna źródła informacji. Pod tym względem należy aktywować młodzież od jak najwcześniejszych lat – nawet od przedszkola – wykorzystując potencjał edukacji pozaformalnej i nieformalnej. Badania terenowe przeprowadzone w ramach projektu FUTURE między osobami młodymi z siedmiu krajów UE ujawniły, że w tej kwestii wiele jeszcze trzeba zrobić.

88% młodych osób biorących udział w badaniu stwierdziło, że informacje na temat zawodów przyszłości i zmian w świecie pracy są dla nich ważne, ale połowa z nich nie zdobywa ich obecnie w szkole ani nieformalnie. Tylko jedna trzecia młodych osób ma świadomość trendów na rynku pracy i wiarygodnych źródeł informacji. Jednocześnie 58% respondentów czuje się informowanych lub raczej informowanych o zawodach przyszłości, z czym nie zgadza się większość doradców zawodowych i ekspertów.

Badanie to potwierdziło znaczenie szerokiego wachlarza kompetencji, jakie muszą posiadać osoby młode, by przygotować się do przyszłej kariery. Według uczestników badania najważniejsze umiejętności zawodowe na przyszłość to znajomość trendów na rynku pracy, samoświadomość, elastyczność i otwartość na zmiany. Dla wszystkich grup bardzo ważne są też umiejętności związane z planowaniem kariery i podejmowaniem decyzji. Ponad 90% wszystkich respondentów podkreśla znaczenie kreatywności, innowacyjności i ducha przedsiębiorczości. Doradcy zawodowi zwracają uwagę na pozytywne nastawienie i umiejętności analityczne jako cechy kluczowe, choć dla innych nie są one aż tak ważne.

Pokolenie Z będzie filarem czwartej rewolucji przemysłowej. W tym niezwykle dynamicznym, konkurencyjnym, zróżnicowanym i coraz bardziej zautomatyzowanym środowisku pracy, konieczne jest nabycie i wykorzystanie szerokiego spektrum kompetencji i wiedzy. Znaczna część tego pokolenia będzie samozatrudniona lub będzie funkcjonować w ramach gospodarki wolnych strzelców i będzie musiała dostosowywać się do zmieniających się realiów i technologii, a ponadto sama będzie tworzyć nowe rodzaje zawodów. W tym celu potrzebne będą znacznie szersze umiejętności niż te, w jaki wyposażają uczniów tradycyjne systemy edukacji. Dlatego główne przesłanie i wyzwanie dotyczy społeczeństw, które muszą przemyśleć swoją wizję edukacji i szkolenia, tak by wyposażać w takie umiejętności swoich obywateli w każdym wieku, ale zwłaszcza tych, od których oczekuje się, że będą stanowili najbardziej produktywną, aktywną, konkurencyjną, przedsiębiorczą i innowacyjną część gospodarki. Osoby młode muszą brać udział w większej liczbie zajęć praktycznych, pozwalających im przećwiczyć najbardziej potrzebne umiejętności. Tematy związane z transformacjami zawodowymi, rozwojem zatrudnienia i rynku pracy, umiejętnościami dotyczącymi kariery itp. są pomijane, przez co osoby młode nie mają pojęcia o swojej przyszłości.

Społeczeństwo jako całość powinno przygotowywać swoich obywateli, zwłaszcza tych, którzy mają stać się najbardziej aktywną i innowacyjną częścią gospodarki, i zapewniać im bardziej praktyczne doświadczenia, umacniając tym samym ich autonomię i umiejętność krytycznego myślenia. Ponadto wszyscy stosowni aktorzy powinni aktywnie wspierać zmianę kulturową (poprzez projekty, inicjatywy, narzędzia i otwarte dzielenie się informacjami), wychodząc poza tradycyjne modele/techniki edukacyjne i przestarzałe podejścia do doradztwa zawodowego.

2. Należy promować szanse na wspólną transformację europejskich usług w zakresie doradztwa zawodowego z wykorzystaniem innowacyjnych technologii, takich jak światy wirtualne

Holistyczne podejścia w ramach doradztwa zawodowego uczą młodych ludzi planowania i podejmowania decyzji dotyczących pracy i nauki. Doradztwo zawodowe zwiększa dostępność informacji na temat rynku pracy i szans edukacyjnych, organizując, systematyzując i udostępniając takie informacje w odpowiednim czasie i miejscu (w szkołach i na uczelniach wyższych, w publicznych biurach pośrednictwa pracy, prywatnych agencjach doradczych, przedsiębiorstwach, środowiskach społecznych i prywatnych) oraz w sposób, w jaki jest to wymagane. Pod tym względem warunkiem zasadniczym dla przemyślenia doradztwa zawodowego skierowanego do pokolenia Z jest świadomość złożoności i tempa rozwoju technologicznego i cyfrowego.

Młodzi ludzie wolą korzystać z gotowych informacji, narzędzi internetowych i metod doradczych, tymczasem nadal brakuje wysokiej jakości narzędzi, które byłyby bogate zarówno w informacje, jak i stosowne treści edukacyjne. Z kolei istniejące treści internetowe nie są dostosowane do lotnych młodych uczniów, a w ramach usług doradczych nadal przeważają metody tradycyjne.
Jeżeli chodzi o podejście stosowane w projekcie FUTURE, grupy docelowe bardzo doceniły jego innowacyjny punkt widzenia, praktyczne metody edukacyjne, przydatne informacje oraz wciągające inicjatywy (takie jak platforma rzeczywistości wirtualnej 3D służąca doradztwu zawodowemu).
Ogólnie rzecz ujmując, doradcy zawodowi powinni nieustannie aktualizować swoją wiedzę i stosowane narzędzia pod kątem realiów współczesnego rynku pracy. Szereg materiałów i zasobów pomocniczych wymaga zdigitalizowania i nieustannej aktualizacji, by dotrzeć do młodszego pokolenia. Procesowi temu musi towarzyszyć aktualizacja umiejętności doradców zawodowych, niestety nadal w zbyt wielu przypadkach ich umiejętność korzystania z narzędzi cyfrowych jest albo jedynie umiarkowana, albo wymaga poprawy. Ponadto w niektórych sytuacjach, aby dostosować się do potrzeb pokoleń cyfrowych, konieczny jest dalszy rozwój ich wiedzy na temat trendów na rynku pracy, nowych zawodów i zapotrzebowania na umiejętności. Wymaga to zapewnienia stosownego i aktualnego szkolenia i kształcenia ustawicznego, tak by jakość usług była dostosowana do potrzeb osób młodych oraz do realiów rynkowych.
Specyfika wirtualnych światów sprawia, że stanowią skuteczne narzędzia edukacyjne, angażując uczniów poprzez większą wszechstronność działań. W szczególności światy wirtualne ułatwiają uczniom pełne zrozumienie sytuacji poprzez immersyjne doświadczenie 3D, umożliwiające im swobodne przemieszczanie się po środowisku edukacyjnym. Dzięki temu mogą eksplorować wirtualny świat, znaleźć dla siebie cel, działać, popełniać błędy, współpracować i komunikować się z innymi uczniami, co przekłada się na rosnące zainteresowanie szeregu szkół i uczelni uczeniem się i nauczaniem w wirtualnych światach 3D. Wnioski płynące z literatury dotyczącej światów wirtualnych sugerują, że światy takie mogą wzmacniać wewnętrzną motywację, stymulować chęć osiągania lepszych wyników nauki i promować zastosowania w przemyśle i badaniach. Poza edukacją jako taką, światy wirtualne mogą mieć znaczny wpływ na poprawę umiejętności zarządzania karierą, wyposażając uczniów w kluczowe umiejętności interdyscyplinarne, by lepiej zarządzali swoim potencjałem w edukacji, pracy i złożonych sytuacji życiowych oraz go rozwijali.
Widoczna jest ogromna potrzeba rozwoju i wsparcia innowacyjności w doradztwie zawodowym poprzez różnego rodzaju inicjatywy i projekty tworzące praktyczne narzędzia internetowe, aplikacje mobilne i internetowe, platformy informacyjne itp., odpowiadające na zapotrzebowanie na nowocześniejsze podejście wśród młodszych pokoleń.
Projekt FUTURE i jego platforma rzeczywistości wirtualnej 3D stworzona na potrzeby doradztwa zawodowego skierowanego do pokolenia Z to doskonały przykład tego, w jaki sposób technologie cyfrowe wpisują się w potrzeby młodzieży i doradców zawodowych. Jest to platforma cyfrowa oferująca informacje z wiarygodnych źródeł, a także gotowe narzędzie wraz ze szczegółową metodologią, które można wykorzystać do pracy z młodymi ludźmi w różnych środowiskach nauki formalnej i nieformalnej. Elastyczność tego rozwiązania okazała się być wartością dodaną z perspektywy szerokiego zastosowania narzędzia, które można, na przykład, włączyć do indywidualnych sesji szkoleniowych/doradczych, zajęć w klasie czy grupowych projektów badawczych dotyczących przyszłych zawodów i rynku pracy celem usprawnienia procesu nauki. Jego format motywował uczestników i uczniów do omawiania konkretnych tematów, rozdzielania zadań w formie gier oraz realizowania kreatywnych pomysłów przy wsparciu pomocnika (rodzica, nauczyciela, trenera itp.) lub bez niego w szeregu kontekstów edukacyjnych.

3. Należy zapewniać powszechną dostępność najlepszych praktyk i narzędzi opracowanych dzięki funduszom publicznym w ramach krajowych i europejskich inicjatyw i platform

Jednym z ostatnich działań projektu FUTURE było zorganizowanie przez partnerów projektu dwóch konkursów w siedmiu krajach partnerskich i całej Europie, których zadaniem było zebranie pomysłów na przyszłe zawody, narzędzi i najlepszych praktyk wśród doradców zawodowych i młodzieży.
Konsorcjum – w każdym kraju składające się z trzech przedstawicieli organizacji działających na obszarze doradztwa zawodowego, edukacji, rynku pracy i mediów – oceniło i wybrało 38 najlepszych praktyk i narzędzi innowacyjnego doradztwa zawodowego. Obejmują one cały szereg podejść i metodologii prezentujących różne sposoby, w jakie narzędzia analogowe i cyfrowe pozwalają doradcom znajdować nowe i innowacyjne sposoby pracy z osobami młodymi w zakresie celów ich przyszłej kariery i aspiracji.

Projekt FUTURE jednoznacznie dowiódł, iż niezbędne i ważne dane są czasem rozproszone w różnych instytucjach i organizacjach oraz że w związku z tym dostęp do innowacji i inspiracji w ramach doradztwa zawodowego może być utrudniony. Stanowi to przeszkodę dla możliwości transferu, porównywania i aktualizacji stosownych informacji, co ma kluczowe znaczenie dla planowania nowych krajowych lub międzynarodowych podejść i innowacyjnej polityki. Aby rozwiązać ten problem, warto byłoby utworzyć europejskie centrum internetowe zawierające inspirujące praktyki i narzędzia. Dane te powinny być powszechnie dostępne, tak by zwrócić uwagę na niedostatki wymagające poprawy przy użyciu specjalnych zasobów. Projekty europejskie dostarczające tego typu informacji (narzędzi, podejść, metodologii), takie jak FUTURE, powinny mieć możliwość uzupełniania bazy danymi w ustandaryzowanych formatach, co przyczyniłoby się do powstawania nowych informacji.